تاریخچه فندق در ایران و جهان

نام لاتین: Corylusavellana
نام انگلیسی: Filber tree –Hazelnut tree –cobnut
نام فارسی: فندق – گلوز – گلاغوزه
نام عربی: بندق – جلوز – مچجرالبندق

که ارتفاع آن در نواحی مساعد تا ۶ متر نیز می‌رسد. درخت فندق بومی اروپا و آسیای صغیر است. برگ‌های درخت فندق پهن و نوک‌تیز با دو ردیف دندانه، به‌رنگ سبز یا دمبرگی بطول تقریباً ۱ سانتی‌متر است. فندق دارای دو نوع گل نر و ماده‌ است که به صورت سنبله آویخته در پاییز ظاهر می‌شود. فندق گرد ۲/۵– ۱/۵ سانتی‌متر است. دارای پوششی سبزرنگ است که پس از خشک‌شدن تدریجاً از آن جدا می‌شود. مهمترین مناطق تولید فندق در ایران ناحیه اشکور رحیم‌آباد (سفلی و علیا)، به ویژه روستاهای پرندان، کاکرود، ارکم، شاهراج، کیارمش، و… است. از جمله مراکز فراوری، شرکت دانه‌طلایی می‌باشد.

واژۀ فندق می‌تواند معرب واژه یونانی ποντικόν (κάριον) باشد یا از واژه پارسی بن توک (درون خالی) گرفته شده باشد
سرچشمه فندق از آسیا است و امروزه بسیاری از انواع کشت شده در قرن نوزدهم منشا می گیرند.
در بین ده آجیل برتر ، که بر اساس میزان مصرف جهانی اندازه گیری شده است ، فندق در رتبه ششم قرار دارد. آنها از بادام زمینی ، بادام ، گردو ، بادام زمینی و پسته پیروی می کنند. (بله ، بادام زمینی از نظر گیاه شناسی یک آجیل نیست ، اما در این مورد بعنوان یک مهره برای اهداف آماری محسوب می شود.) 
فندق ( .Corylus avellana L) از گونه های تجاری مهم در میان درختان خشک میوه است که رتبه پنجم را از نظر اهمیت جهانی در بین خشک میوه ها دارد.
 

فندق میوه‌ای فندقی از درخت فندق است. ظاهر کروی یا بیضی دارد و طولش ۱۵–۲۵ میلی‌متر و قطرش ۱۰–۱۵ میلی‌متر است و دارای پوسته فیبری بیرونی می‌باشد. گونه‌هایی از فندق از فندق معمولی بزرگ‌ترند و در بیشترین رشد دو برابر اندازه معمولی می‌شوند. میوه فندق زمانی که برسد از پوسته بیرون می‌افتد. هسته بذر فندق خوراکی است و می‌توان آن را به صورت خام یا پخته مصرف نمود. بذر میوه پوستی بسیار نازک و به رنگ قهوه‌ای تیره دارد که پیش از مصرف یا پخت‌وپز، آن را جدا می‌کنند.

دانه های فندق توسط پستاندران کوچک (سنجاب و موش) و پرندگان مصرف می شن و یکی از عوامل گسترش این درخت، مصرف دانه ها توسط این حیوانات کوچک است. فندق معمولی درختچه بومی آسیا و اروپا است، این گیاه بخش مهمی از پرچین هایی هست که در مناطق پست انگلیس به شکل سنتی مرز مزارع محسوب می شدند.

هزاران سال است که درختان فندق به خاطر ارزش اقتصادی چوبشان تکثیر می شوند.نام جدید فندق در اروپا (Filbert) با فرهنگ عامه اروپا عجین شده است. این نام برگرفته از نام یک روحانی مسیحی به نام Saint Philbert یا همان Saint Filbert می باشد و در اروپا یک روز (۲۲ آگوست، روز آغاز برداشت فندق) را به نام این فرد نامگذاری کرده اند.زمان و مکان اهلی شدن فندق مشخص نیست، هر چند مشخص شده است که این خشک میوه توسط رومیان کشت می شده است. ارقام فندق ترکیه و اروپا در طی قرن ها از طریق انتخاب، از بین جمعیت های وحشی محلی به دست آمده اند.در سال ۱۹۹۵، شواهدی از وجود فندق در مقیاس بزرگ مربوط به حدود ۹۰۰۰ سال پیش، در یک گودال روی تپه ای کوچک در جزیره کولونسای (Colonsay) در اسکاتلند یافت شده که شامل یک گودال کم عمق پر از بقایای صدها یا هزاران پوسته فندق سوخته بوده است. آثار فندق در همان دوران نیز در مکان های دیگری نیز یافت شده است، اما نه در چنین مقادیر و نه به صورت متمرکز در یک گودال. خانواده فندق Corylaceae) یا (Betulacae در اواخر عصر یخبندان نیز وجود داشته اند و به همین دلیل درختان فندق امروزی، سازگاری بالایی برای زنده ماندن در آب و هوای سرد پیدا کرده اند. پراکنش جغرافیایی گونه اصلی فندق یعنی اولانا(C. avellana) از سواحل اقیانوس اطلس در اروپا تا نروژ امتداد دارد. مرز شمالی پراکنش فندق شامل جزایر بریتانیا، کشورهای اسکاندیناوی، مناطق شمالی روسیه، مرز شرقی پراکنش فندق کوه های اورال و مرز جنوبی پراکنش فندق شامل کشورهای اسپانیا، مراکش و الجزایر در غرب تا ایتالیا، یوگسلاوی سابق، یونان و ترکیه تا قسمت های شمال غربی ایران و قفقاز نشان داده شده است. امروزه دو گونه از فندق در امریکا کشت می شود. گونه کورنوتا (C. Cornuta var. californica) که به طور وحشی در ایالت کالیفرنیا رشد می کند در حال حاضر توسط دولت برای کنترل فرسایش و در زیستگاه های حیات وحش کشت می شود. گونه دوم اولانا (.C. avellana L) است که در دهه ۱۸۵۰ میلادی توسط مردم محلی از انگلستان و فرانسه به ایالت اورگان امریکا برده شد و به گونه اصلی فندق در آن ایالت تبدیل گردید. امروزه ۹۹% از صنعت فندق تجاری ایالات متحده در دره ویلامت (Willamette valley) که دارای خاک حاصلخیز و آب و هوای معتدل است قرار دارد. قدیمی ترین باغ فندق اورگان با نام Dorris Ranch، در سال ۱۹۰۳ احداث شده است. ایران نیز یکی از مناطق مهم ژرم پلاسم فندق در جهان است که متاسفانه مطالعات محدودی در این زمینه انجام و کمتر بصورت مستند گزارش شده است.

فندق در سطح تجاری بیشتر در ترکیه، ایتالیا، یونان، گرجستان، در جنوب ایالت اسپانیایی کاتالونیا، در شهرستان کنت انگلستان و همچنین در ایالت واشینگتن و اورگن ایالات متحده و در ایران در مناطق اشکورات رودسر گیلان (پرندان، مایستان، کُجید، شَوَک. دیماجانکش و…)، و در اشکورت رامسر در روستاهای سپارد، تمل، یازن، نارنه و… شهسوار و رامسر در مازندران و رودبار و الموت قزوین تولید می‌شود. ترکیه با تولید تقریباً ۷۵٪ از فندق جهان، بزرگ‌ترین تولیدکننده این میوه در بین کشورهای جهان می‌باشد. اشکورات رحیم آباد رودسر نیز بزرگ‌ترین تولیدکننده فندق و به عنوان پایتخت فندق ایران شناخته می‌شود
 

از فندق در صنعت شیرینی‌سازی برای ساخت پرالین مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین با ترکیب آن با شکلات می‌توان شکلات ترافل و همچنین محصولاتی همچون نوتلا و فرانجلیکو تولید نمود. روغن فندق نیز که از فندق بدست می‌آید، بسیار خوش‌طعم است و در پخت‌وپز مورد استفاده قرار می‌گیرد.

فندق از نظر میزان پروتئین و چربی غیراشباع بسیار غنی است، علاوه بر آن حاوی مقادیر قابل توجهی از ویتامین ب۱ و ویتامین ب۶ و میزان کمتری از دیگر ویتامین‌های ب است.
فندق اصل از آسیای صغیر است. نسخه های خطی چینی یافت شده است که در مورد این میوه پنج هزار سال پیش صحبت می کردند. یونانیان و رومیان آن را در سراسر اروپا پخش کردند ، جایی که در طول قرن ها تا زمان حاضر از آن استفاده می شده است. بسیاری از انواع کشت شده در حال حاضر در قرن نوزدهم به دست آمد ، زمانی که علاقه زیادی به هیبریدها و انتخاب گونه ها وجود داشت.

جهان 700000 تن تولید می کند و اسپانیا مقام سوم را دارد و کاتالونیا منطقه اصلی فرهنگ است.
از نظر ریشه ای ، اسپانیا یک کشور صادر کننده فندق است. با این وجود ، در چند سال گذشته ، واردات عمدتا از ترکیه انجام می شود ، به دلیل نامنظم بودن برداشت. اخیراً صادرات به دلیل رقابت ترکیه کاهش یافته است. در سال 2000/01 صادرات 420.000 تن تخمین زده می شود در مقابل 14.000 تن که اسپانیا صادر می کرد. علاوه بر این ، صادرات بسیار مشترک است و سرنوشت اصلی فرانسه ، اتریش ، آلمان ، سوئیس ، چکسلواکی و دانمارک است.
 

پراكنش جغرافیایی

سرزمین های خاوری دریای سیاه تركیه ، نواحی مجاور ساحل غربی ایتالیا از " پیمون " تا
"سیسیل" و ناحیه " لومباردی" ، جلگه ها و تپه های " تاراگون" در اسپانیا ، دره " ویلامت " و ایالت "ارگون" و واشنگتن آمریكا وناحیه ای در غرب كشور چك بنام "بوهمیا".
امروزه كشت فندق در روسیه ، انگلستان و جزیره قبرس نیز گسترش یافته است و جنس Corylus به صورت وحشی ، بخش های وسیعی از جنگل های این كشورها را می پوشاند. در ایران رقم های خودرو در جنگل های مناطق شمالی بین آستارا و اردبیل و دره اهر و به صورت دست كاشت در مسیر رودخانه شاهرود ، زنجان ، دامنه های كوه های الموت ، قم و اشكورات گیلان دیده می شود.
 

سطح زیر كشت در جهان

براساس اطلاعات سازمان خواربار كشاورزی جهانی در سال ۱۹۹۷ سطح زیر كشت فندق در جهان ۴۶۱۳۴۰ هكتار بوده است كه نسبت به سال گذشته حدود یك درصد افزایش داشته از سال ۱۹۸۸ تا ۱۹۹۷ در یك دوره ده ساله سطح زیر كشت فندق جهان متغییر بوده است.
در این دوره كمترین میزان سطح زیر كشت با ۴۲۴۷۸۲ هكتار مربوط به سال ۱۹۹۲ و بیشترین آن با ۴۶۳۱۱۹ هكتار مربوط به سال ۱۹۹۵ بوده است. در آغاز دوره مورد بررسی (سال پایه )سطح زیر كشت فندق جهان ۴۵۲۴۰۳ هكتار بوده كه در سال ۱۹۹۷به ۴۶۱۳۴۰هكتاررسیده است و افزایشی برابر ۲ درصد را نشان می دهد.
دربین كشورهای جهان ، تركیه با دارا بودن ۳۲۷ هزار هكتار اراضی زیر كشت فندق به تنهایی ۷۱درصد از كل اراضی زیر كشت فندق جهان را به خود اختصاص داده ومقام اول را دارا است. پس از آن ایتالیا با ۶۹ هزار ، اسپانیا با ۲۹ هزار و آمریكا با ۱۱ هزار هكتار به ترتیب مقام های دوم تا چهارم را به خود اختصاص می دهند. ایران با ۹۶۶۰ هكتار اراضی زیر كشت فندق ۱/۲ درصد از كل زمین های زیر كشت فندق جهان را در اختیار دارد و مقام پنجم را از نظر سطح زیر كشت فندق در جهان دارا ست.
 

سطح زیر كشت فندق در ایران

بر اساس آخرین اطلاعات موجود ، سطح زیر كشت فندق در سال زراعی ۷۶-۱۳۷۵ برابر ۹۶۵۹ هكتار بوده كه نسبت به سال زراعی گذشته ۲/۴ درصد ونسبت به سال پایه حدود ۲۰۱ درصد افزایش داشته است.
سطح زیر كشت فندق در ده سال مورد بررسی از ۳۲۱۴ هكتار آغاز شده و به ۹۶۵۹ هكتار رسیده است. كمترین سطح زیر كشت فندق در سال زراعی ۶۷-۶۶ (سال پایه ) بوده و این روند از ابتدای دوره مورد بررسی سیر سعودی داشته است. براساس آمار موجود در سال زراعی ۷۶-۱۳۷۵ بیشترین سطح در استان گیلان با ۶۹۷۰ هكتار كه ۲/۷۲ درصد از سطح زیر كشت فندق كشور می باشد. پس از گیلان كه مقام اول را در سطح زیر كشت دارد. استانهای قزوین ، مازندران به ترتیب مقام های دوم و سوم را به خود ااختصاص داده اند . استانهای كردستان ، خراسان ، فارس و همدان هر یك با یك هكتار كمترین سطح زیر كشت فندق در كل كشور را دارند.
گیلان ، قزوین و مازندران جمعاً ۷/۹۲ درصد از سطح زیر كشت فندق كل كشور را داشته و مهمترین مناطق كشت فندق به شمار می آیند.
 

تولید فندق در جهان

سفارش فندق

براساس آخرین اطلاعات منتشر شده از سوی سازمان خواربار كشاورزی جهانی ، مقدار تولید فندق جهان در سال ۱۹۹۷ برابر ۶۱۹۱۵۳ تن بوده است كه نسبت به سال قبل حدود ۶/۰ درصد كاهش و نسبت به سال پایه ( ۱۹۸۸ ) ۶/۱ درصد افزایش داشته است.
در بین كشورهای جهان ، ده كشور هر یك بیش از یك هزار تن فندق در سال ۱۹۹۷تولید كرده اند كه در بین آنها تركیه با تولید ۴۲۰ هزار تن ، رتبه اول را دارا است. این كشور به تنهایی ۸/۶۷ درصد فندق جهان را تولید می كند. پس از تركیه ، ایتالیا با تولید ۱۰۷ هزار تن دومین كشور عمده تولید كننده فندق جهان به شمار می رود. آمریكا نیز با تولید ۳۷ هزار تن مقام سوم جهان را داراست. ایران با تولید ۱۱۸۹۰ تن ، حدود ۲ درصد از تولید فندق جهان را داراست و مقام پنجم را به خود اختصاص داده است.در بین كشورهای عمده تولید كننده جهان ، میزان تولید سال ۱۹۹۷ نسبت به سال گذشته در كشورهای آمریكا ، اسپانیا ، ایران ، یونان وفرانسه افزایش و در كشورهای تركیه ، ایتالیا و آذربایجان كاهش تولید وجود داشته و در بقیه كشورها تولید ، تغییری را نشان نمی دهد.
 

درباره اصول کاشت و پرورش درخت فندق بیشتر بدانید...

تولید فندق درایران

سفارش فندق

در سال زراعی ۷۶-۱۳۷۵ میزان تولید فندق كشور ۱۱۸۸۶ تن است كه نسبت به سال گذشته ۶/۴ درصد افزایش و نسبت به سال پایه (۱۳۶۷) حدود ۱۸۹ درصد افزایش داشته است.
میزان تولید فندق كل كشور درده ساله مورد بررسی از ۴۱۱۶ تن آغاز شده و به ۱۱۸۸۶ تن رسیده است. كمترین میزان تولید فندق در سال زراعی ۶۸-۱۳۶۷ بوده كه نسبت به سال پایه ۳/۲ درصد كاهش داشته و بیشترین میزان تولید در سال زراعی ۷۳-۱۳۷۲ بوده است.
بر اساس آمار موجود در سال ۱۳۷۶ بالاترین میزان تولید فندق كشور در استان گیلان با تولیدی برابر ۷۹۱۵ تن می باشد كه ۶/۶۶ درصد از تولید كل كشور را به خود اختصاص داده است و پایین ترین مقدار با یكتن از تولید فندق كل كشور مربوط به هر یك از استان های خراسان ، كردستان و یزد است.
ازنظر میزان تولید پس از گیلان ، استان قزوین در مقام دوم قرار دارد كه با احتساب تولید استان های مازندران ، زنجان و اردبیل جمعاً ۶/۹۷ درصد از تولید فندق كل كشور را به خود اختصاص داده اند و مهمترین مناطق تولید فندق به شمار می آیند.
 

عملكرد فندق در جهان

در سال ۱۹۹۷ بر اساس اطلاعات به دست آمده از فائو ، متوسط عملكرد فندق در جهان ۱۳۴۲ كیلوگرم در هكتار بوده است كه نسبت به سال قبل ۴/۱ درصد (۱۹ كیلوگرم ) و نسبت به سال ۱۹۸۸( سال پایه ) ۴/۰ درصد كاهش داشته است.
در بین كشورهای عمده تولید كننده فندق در سال ۱۹۹۷ كشور آمریكا با متوسط تولید ۳۳۲۱ كیلوگرم در هكتار بالاترین عملكرد را به خود اختصاص داده است و نسبت آن به عملكرد جهانی ۵/۲۴۷ درصد بالاتر است. پس از آمریكا ، فرانسه با تولید ۲۱۴۳ كیلوگرم در هكتار جایگاه دوم قرار دارد. كشورهای یونان ، ایتالیا و چین نیز به ترتیب با عملكرد های ۱۸۸۰، ۱۵۵۴ و ۱۳۷۹ كیلوگرم در هكتار در رتبه های بعدی قرار گرفته اند كه بالاتر از عملكرد جهانی بوده است.
كشور اسپانیا با متوسط تولید ۶۸۳ كیلوگرم در هكتار پایین ترین عملكرد را در بین كشورهای عمده تولید كننده این محصول به خود اختصاص داده است. در سال ۱۹۹۷ عملكرد درهكتار فندق ایران با ۱۲۳۱ كیلوگرم بوده كه نسبت به متوسط جهانی حدود ۹۲ درصد بوده است .
 

عملکرد فندق در ایران

عملکرد در هکتار فندق کل کشور در سال زراعی ۷۶-۱۳۷۵ ، ۱۲۳۱ کیلوگرم بوده که نسبت به سال گذشته ۴/۰ درصد افزایش و نسبت به سال پایه (۶۷) حدود۴درصد کاهش داشته است.
در دوره ده ساله مورد بررسی بیشترین مقدار عملکرد فندق با ۱۵۱۷ کیلوگرم به سال زراعی ۷۱-۱۳۷۰ و کمترین آن با ۱۱۷۲ کیلوگرم به سال زراعی ۶۸-۱۳۶۷ مربوط بوده است.
در بین استان های کشور در سال زراعی ۷۶-۱۳۷۵ بالاترین تولید در واحد سطح با ۳۰۰۰ کیلوگرم مربوط به استان های فارس و همدان و پایین ترین آن با ۵۰۰ کیلوگرم متعلق به استان یزد بوده است.

دو منطقه اصلی رشد فندق ترکیه و اورگان ایالات متحده است. تفاوت بین نحوه برداشت فندق در دو منطقه جالب توجه است. در ترکیه ، بزرگترین تولید کننده فندق در جهان ، فندق به صورت ناهموار در تپه های صخره ای و شیب دار در توده های چهار یا پنج بوته ای تولید می شود. برخلاف اورگان ، جایی که باغها با دقت طراحی شده اند ، هیچ گونه باغ معمولی وجود ندارد. در بوقلمون ، تکنیک های کشاورزی ابتدایی هستند و آجیل ها قبل از اینکه روی زمین بیافتند ، با دست برداشت می شوند. در شمال غربی اقیانوس آرام ، پرورش فندق با ماشین انجام می شود: آجیل به صورت مکانیکی از زمین برداشت می شود.

زمانی در اورگان ، بوته های وحشی فندق در امتداد ردیف های حصار رشد می کردند و کودکان خردسال را با آجیل های کوچک خوراکی خود که بسیار کوچکتر از آنهایی بودند که امروزه به صورت تجاری رشد می کردند ، مجذوب خود می کرد.

مک کامب و سیمپسون با استناد به این دانش می نویسند: "تنوع زیاد مغز فندق که توسط استفاده مردم بومی آمریکای شمالی از آن نشان داده شده است ، نشان می دهد که مردم ایرلند ماقبل تاریخ به احتمال زیاد روش های متفاوتی برای توسعه پردازش مغز فندق داشته اند.

سفارش فندق

تلفن : (028)33222007-33222008-33221562

درباره اصول کاشت و پرورش درخت فندق بیشتر بدانید ...